Empirizm ya da Rasyonalizm

Alexander von Humboldt, Goethe ve Schiller'in Jena'daki muntazam bahçelerinde tartıştıkları konulardan biri de Empirizm ve Rasyonalizmdi. Bu ikisi de bilginin yani epistemenin (ἐπιστήμη) nasıl en doğru şekilde elde edilebileceği hakkındaydı. Rasyonalistler tüm bilginin akıldan ve rasyonellikten geldiğine inanma eğilimindeyken empiristler ise duyulardan gelmemiş olan hiçbir şeyin zihinde bulunmadığı konusunda ısrarcıydı. Epistemeyi tekrardan düşünmemi sağlayan kitap Doğa'nın Keşfi oldu. İşte bu felsefeyi uzun süre sonra tekrardan gördüm, sanki tekrar keşfettim. Tabiî görür görmez "rasyonalizm!" dedim. Empirizme saygım büyük ancak hiçbir zaman deneye sonsuzluk atfetmedim. Sözgelimi bunu rasyonalizme yani akla yaptığım zamanlar oldu. Çünkü ben kendi aklında yaşayan biriyim ve bunu gayet de bilerek, kasten bazen de zorla yapıyorum. Kendimi soyutluyorum ve aklımı yegane evim olarak görüyorum. Tabiî burada tartışılan tam olarak bu değil. Bilgi hangisi olduğunda en güvenlidir? Kant’ın fikri bu ikisinin arasında olanın en mantıklı olduğu yani “deney gereklidir, ancak aklın yardımıyla deneyin bir anlamı yoktur” gibi hiç de radikal olmayan (bu yüzden hiç de heyecanlanmadığım) bir düşünceyi savunuyor. Genelde iki uç fikrin ortasındaki her zaman daha mâkul gelir ama ben bu durumdan hiç hoşlanmıyorum. Her neyse bu konuda aklıma gelen bir diğer şey ise Sicim Teorisi oldu. Bunun sebebi ise bariz aslında. Bilimsel yöntemde hepimiz deneyin -empirizmin baş avukatı- en önemli basamak olduğunu duyduk sürekli ve okuduk. Hâliyle akla deneyin hiç yapılamadığı bir olgu takılınca da "acaba bu bilim değil mi?" sorusu gelir. Sicim Teorisi de işte tam burada belki de en iyi örnektir. En basitinden Sicim Teorisi, boyutlarda deneyin mümkün olmadığı yolculuklara çıkar. String denen sicimleri deneyle incelemenin şu anda bir yolu yok. Ancak bu sicim teorisinin bilim olmadığı anlamına kesinlikle gelmiyor. İşte ben buna rasyonalizmin gücü diyorum. Fakat bilginin güvenilirliği açısından aynı biçimde iddialı konuşamayacağım maalesef.